80. Eğer eşya kendi nefislerine isnad edilirse her bir zerreye bir uluhiyet lazımdır…

Katre mütalaasına kaldığımız yerden devam ediyoruz:

Eğer eşya kendi nefislerine isnad edilirse her bir zerreye bir uluhiyet lazımdır. Mesela Ayasofya’nın bânisi inkâr edildiği takdirde, her bir taşı bir Mimar Sinan olması lazım geliyor. (Mesnevi-i Nuriye, Katre)

Bu delili iki ders önce mütalaa etmiştik. Bu makamda kısa bir hatırlatma yapalım:

İsimler müsemmasız ve sıfatlar mevsufsuz olamaz. Yani bir isim varsa mutlaka onun bir sahibi olmalıdır. Yine bir sıfat varsa mutlaka bu sıfatı taşıyan bir mevsuf olmalıdır.

Üstadımız bu hakikate Ayasofya Camii’ni örnek gösterdi. Ayasofya Camii’nde Mimar Sinan’ın ilmi, hikmeti, iradesi ve kudreti gibi sıfatları gözükmektedir. Eğer Mimar Sinan inkâr edilir ve Ayasofya Camii’nin kendi kendine olduğu iddia edilirse, Ayasofya Camii’ni meydana getiren her bir taşa Mimar Sinan’ın sıfatlarının verilmesi gerekir. Çünkü ortada sanatlı bir eser vardır. Böyle sanatlı bir eseri meydana getirebilmek için mezkûr sıfatlara sahip olmak gerekir. Eğer bu sıfatlar Mimar Sinan’ın değilse, Ayasofya Camii’nin her bir taşı Mimar Sinan’dır. Yani onun isim ve sıfatlarına sahiptir.

Aynen bunun gibi, her bir varlık da -Ayasofya Camii gibi- hikmetle yapılmış bir binadır. Bu binalarda Allah’ın binbir ismi tecelli etmektedir. Eğer Allah inkâr edilirse, “İsimler müsemmasız ve sıfatlar mevsufsuz olamaz.” kaidesi gereğince, her bir varlığın -hatta her bir zerrenin- uluhiyet isimleriyle müsemma ve sıfatlarıyla mevsuf olduğu kabul edilecektir. Bu ise tam bir safsata ve hurafedir.

Üstadımız bu bahsi şöyle tamamlıyor:

Öyle ise kâinatın Sâni’e olan delaleti, kendi nefsine olan delâletinden daha vazıh daha zahir daha evladır. Öyle ise kâinatın inkârı mümkün olsa bile Sâni’in inkârı mümkün değildir. (Mesnevi-i Nuriye, Katre)

Üstadımız bu hakikati Lem’alar Risalesi’nde şöyle beyan ediyor:

— Bir kitapta yazılı bir harf yalnız bir cihetle kendisini gösterir ve kendisine delalet eder. Fakat o harf, kâtibine çok cihetlerle delalet eder ve nakkaşını tarif eder.

Mesela A harfinin kendine delaleti sadece bir cihetledir; o da A harfi olduğudur. Ama kâtibine olan delaleti çok cihetlerledir. Mesela A harfi der ki:

– Kâtibimin iradesi vardır. Zira ben yok idim var oldum. Varlığımı yokluğuma tercih edenin elbette iradesi olmalıdır.

– Kâtibimin hayatı vardır. Zira irade sahibi olabilmek için ilk önce hayat sahibi olmak gerekir. Hayatı olmayanın iradesi olmaz.

– Kâtibimin ilmi vardır. Zira ben manalı bir harfim, alelade bir çizgi değilim. Demek, beni yazan harfleri tanıyor, biliyor. Bu da ispat eder ki kâtibim âlimdir.

– Kâtibimin kudreti vardır. Eğer kudreti olmasaydı -mesela elini oynatamasaydı- beni yazamazdı. Madem yazmış, o hâlde kudret sahibidir.

– Kâtibimin görme sıfatı vardır. Zira ben o kadar düzgün yazılmışım ki beni yazanın görmesi gerekir. Eğer kör olsaydı beni bu kadar düzgün yazamazdı. Madem yazmış, o hâlde görüyor.

– Kâtibimin hikmeti vardır. Zira ben manalı bir harfim, gelişigüzel çizilmiş bir şey değilim. Demek, kâtibim beni bir gayeye matuf yazmış. Bir gayeyi takip edebilmek ancak hikmet sahibi olmakla mümkündür. Demek, kâtibim hakîmdir.

İşte bunlar gibi daha birçok sıfatla A harfi kâtibini gösterir ve onu tarif eder.

Bu A harfi gibi, her bir mahluk da kudret kalemiyle yazılmış bir harftir. Bir cihetle kendini gösterse, çok cihetlerle Sâniini gösterir, ona delalet eder; onun isim ve sıfatlarını bildirir.

Bu bahsi daha önce defaatle mütalaa ettiğimizden burada kısa kesiyoruz. Bu dersimizde şu kısmın mütalaasını yaptık:

Eğer eşya kendi nefislerine isnad edilirse her bir zerreye bir uluhiyet lazımdır. Mesela Ayasofya’nın bânisi inkâr edildiği takdirde, her bir taşı bir Mimar Sinan olması lazım geliyor.

Öyle ise kâinatın Sâni’e olan delaleti, kendi nefsine olan delâletinden daha vazıh daha zahir daha evladır. Öyle ise kâinatın inkârı mümkün olsa bile Sâni’in inkârı mümkün değildir. (Mesnevi-i Nuriye, Katre)

Yazar: Sinan Yılmaz