a
Ana SayfaKatre7. Dördüncü Kelam: “Ene” ile tabir edilen benlik, yani kendisine bir vücud, bir kıymet vermektir ki…

7. Dördüncü Kelam: “Ene” ile tabir edilen benlik, yani kendisine bir vücud, bir kıymet vermektir ki…

Katre mütalaasına devam ediyoruz:

Dördüncü Kelam:  اَنَا  ile tabir edilen benlik, yani kendisine bir vücud, bir kıymet vermektir ki bu ene, Cenab-ı Hakk’ın sıfatını, şuunatını bilmek için bir santral ve bir vahid-i kıyasîdir. (Mesnevi-i Nuriye, Katre)

(Vahid-i kıyasî: Bir şeyin miktarını ve diğer hususiyetlerini ölçmek için tayin edilen miktar. Mesela uzunluğun vahid-i kıyasîsi metredir)

“Ene” bahsini dördüncü dersimizde işlemiştik. Üstadımız orada şöyle demişti:

“Ben kendime malik değilim. Ancak malikim kâinatın malikidir. Fakat kendime malik nazarıyla bakıyorum ki Malik-i Hakiki’nin sıfatını ve sıfatların bir derece mahiyetini ve hududunu bileyim. Evet, mevhum, mütenahi hududum ile Malik-i Hakiki’nin sıfatlarının bir cihette gayr-ı mütenahi hududunu bildim.”

Bu metnin mütalaasını yaparken “ene”den bahsetmiş ve izahını yapmıştık. Makam münasebetiyle, önce aynı mütalaayı tekrar edelim, sonra da üzerine biraz koyalım:

İnsan, sonsuz ve sınırsız olan bir şeyi kavrayamaz ve mahiyetini anlayamaz. Mesela balığa sormuşlar:

— Sen denizi hiç gördün mü?

Balık cevap vermiş:

— Yıllardır onu ararım ama hâlâ bulamadım.

Evet, balık denizdedir ama ondan gafildir. Buna “şiddet-i zuhur” denir. Denizin, balığın üzerindeki şiddet-i zuhurundan dolayı balık denizi bilmez ve mahiyetini kavrayamaz.

Yine mesela güneşi sema kadar büyütsek ve gökyüzüne baktığımızda güneşten başka bir şey görmesek, bu durumda, güneşin varlığını bilemeyiz. Zira sınırsız ve sonsuz olan bir şeyin varlığı bilinemez.

Aynı şey Allahu Teâlâ’nın isim ve sıfatları için de geçerlidir. Allah’ın sıfatları sonsuz ve sınırsız olduğu için insan bunları bilemez ve mahiyetini kavrayamaz. İşte burada devreye “ene” girer. “Ene” uluhiyet sıfatlarını fehmetmek üzere bir vâhid-i kıyasî vazifesini görür. Şöyle ki:

Mesela bir ev yapan kimse der ki:

— Bu ev benim; evi ben yaptım. Kâinat evi ise Allah’ındır; kâinatı Allah yarattı.

Bu, vehmî bir çizgidir. Zira ev de kendisi de Allah’ın mülküdür. Zaten bu vehmî çizgiyi de sahiplik iddiası için çizmemiştir. Bu vehmî çizgiyi çizmesinin sebebi, Allah’ın isim ve sıfatlarını keşfetmektir. Ne zaman ki Allah’ın sıfatlarını keşfeder, meseleyi anlar; sonra bu mevhum haddi bozup her şeyi Allah’a teslim eder. Şöyle ki:

Evi yapan ilk önce şöyle düşünmeye başlar:

– Ben bu evi irademle yaptım. Evi yapmak istedim ve evin varlığını yokluğuna tercih ettim. Eğer irade sahibi olmasaydım bu ev olmazdı. Demek, Allah’ın da bir iradesi var. Allahu Teâlâ bu kayıtsız iradesiyle kâinat evinin varlığını yokluğuna tercih etmiş ve âlemi halk etmiş.

– Yine ben bu evi kudretimle yaptım. Eğer kuvvetim olmasaydı -mesela felçli olsaydım- evi yapamazdım. Demek, Allahu Teâlâ’nın da bir kudreti var. Bu sınırsız kudretiyle kâinat evini yaratmış ve bizler için bir mesken yapmış.

– Yine ben bu evi ilmimle yaptım. Eğer mimarlık ve mühendislik ilimlerine vakıf olmasaydım bu evi yapamazdım. Demek, Allah’ın da bir ilmi var. Bu sınırsız ilmi ile kâinatı yaratmış. Eğer Allah’ın böyle sonsuz bir ilmi olmasaydı bu kâinat evi de olmazdı.

– Yine ben bu evi yaparken yaptığım işi görüyordum. Eğer âmâ olsaydım ve göremeseydim bu evi yapamazdım. Demek, Allah’ın da -mahiyetini bilemediğimiz- bir görmesi var yani Allah basirdir. Eğer basir olmasaydı şu âlemi böyle mükemmel icat edemez ve intizamla idare edemezdi.

— Yine ben bu evi hikmetimle süsledim. Hikmet sahibi olmam sayesinde tanziminde hep menfaatlere riayet ettim. O hâlde bu kâinat evinin maliki de nihayetsiz hikmet sahibi olmalıdır. Çünkü şu kâinat evinin her bir taşına binler hikmet dercedilmiş.

— Bütün bu saydığım sıfatlardan önce ben hayat sahibiyim. Eğer hayatım olmasaydı ne kudretim olurdu, ne ilmim olurdu, ne iradem olurdu ne de bu ev olurdu. O hâlde kâinat evinin sahibi olan Allah da hayydır, bakidir, ezelîdir ve ebedîdir.

Sizler Allahu Teâlâ’nın diğer sıfatlarını bunlara kıyas edin…

İşte insan “ene”yi bir vâhid-i kıyasî yaparak Allah’ın isim ve sıfatlarını böyle keşfeder. En sonunda da şöyle der:

— Ya Rabbi! Ben de senin mülkünüm, evim de senin mülkündür. Ben vehmî bir had çizip kendimi hayalî bir surette evin sahibi kabul ettim ki seni tanıyayım; senin isim ve sıfatlarını keşfedeyim. Şimdi seni bir derece tanıdım, isim ve sıfatlarını keşfettim; bu vehmî haddi de şu an itibarıyla yok ettim. Her şey senindir ve senin mülkündür.

Sözün özü: İnsan kendisindeki “ene”yle ve malikiyet duygusuyla Allah’ın sınırsız ve her şeyi kuşatan isim ve sıfatlarına vehmî bir had çizer. “Buraya kadar benim, bundan sonrası Allah’ındır.” der. Sonra kendi vehmî malikiyetiyle Cenab-ı Hakk’ın hakiki malikiyetini keşfeder ve Allah’ın isim ve sıfatlarını tanır. Bu keşfi bitirdikten sonra da vehmî malikiyetini yırtar atar; nefsini ve her şeyi yed-i kudrete teslim eder.

Bu mütalaayı daha önce yapmıştık. Şimdi üzerine biraz koyalım:

Ben bu “ene”yi vahid-i kıyasî yaparak Cenab-ı Hakk’ın çok şuunatını keşfettim. Misal olsun diye bir kaçını zikredeyim:

Benim bir kızım var. (Allah onu hidayet üzere yaşatsın.) Kızım çocuk yaşta iken ona bazen çikolata gibi bir şeyler getirirdim. Eğer eve geldiğimde uyuyorsa getirdiğim şeyi saklar ve ona kendim vermek isterdim. Getirdiğim şeyi benden bilmesini ve aldıktan sonra da bana sarılıp “Babacım…” demesini isterdim.

Sonra “ene”nin bir tezahürü olan bu hâlimi bir vahid-i kıyasî yaparak kendi kendime şöyle dedim:

— Çikolata gibi en küçük bir şeyin kendimden bilinmesini istiyor, teşekkürün bana yapılmasını arzu ediyor ve kızımın o hediyeyi başkasından bilmesine razı olmuyorum. Peki, şu kâinatın sahibi olan Allahu Teâlâ, nimetlerinin başkasından bilinmesine ve şükrün onlara yapılmasına hiç razı olur mu? Demek, şirkin Cenab-ı Hak katında bu kadar çirkin olmasının sebebi budur!..

Bu tahlili yaptıktan -yani ene ile bir sıfat-ı İlahiyeyi keşfettikten sonra- kızıma getirdiğim şeyi de Allah’a teslim ediyor ve diyordum ki: Kızım, sen de ben de bu hediye de Allah’ın mülküyüz. Başımın üstünde Allah’ın rahmet elini gör ve bu hediyeyi benden değil o elden al. Şükrü de bana değil Ona yap…

Başka bir misal:

Annem (Allah ona rahmet etsin) yaptığı yemeğin takdir edilmesini çok sever; eğer kimse “Ne güzel olmuş, eline sağlık, maşallah…” demezse, kendi kendine “Hımm, ne güzel olmuş, elime sağlık.” derdi.

Ben “ene”yi vahid-i kıyasî yaparak şöyle düşündüm:

— Annem yaptığı yemeğin ve işinin takdir edilmesini, “Maşallah, ne güzel olmuş…” denilmesini istiyor. Demek işin sahibi, yaptığı işin takdirini arzu ediyor ve takdir hoşuna gidiyor. Aynen bunun gibi, Allahu Teâlâ da sanat eserlerine ve nimetlerine karşı bizden takdir ve istihsan istiyor. Nimetini ve sanatını takdir eden kullarını seviyor ve onlara daha çok ihsan etmek istiyor. Ve yine annem yemeğini beğenmeyenlere nasıl öfkeleniyorsa, Allahu Teâlâ da nimetini beğenmelere gazaplanmakta, sanatını tahkir edenlere -zatına layık bir şekilde- öfkelenmektedir…

Son bir misal daha vereyim:

Arsa sahibi bir arkadaşım bir gün şöyle dedi: Yandaki arsanın sahibi villasını yaparken benim arsama girmiş. Hemen şikâyetçi oldum. Bir metre bile girmesine izin vermem…

Onu dinlerken “ene”yi vahid-i kıyasî yaparak şöyle düşündüm:

— Mülk sahibi, mülküne bir metre bile girilmesine müsaade etmiyor. Diyor ki: “Burası benim, kimse mülkümü gasbedemez…” İnsan, mülkünün gasbına razı olmuyorsa, mülkün hakiki sahibi olan Allahu Teâlâ hiç mümkün müdür ki mülkünün esbaba ya da batıl mabutlara taksimine razı olsun? İnsan mülkün hakiki sahibi olmadığı, sadece emanetçi olduğu hâlde buna rıza göstermiyor. Peki, Allah buna hiç rıza gösterir mi? Ve mülkünü başkalarına taksim edenleri -yani şirk koşanları- hiç affeder mi?

Bu üç misal gibi, ben “ene”yi kullanarak Allah’ın birçok isim ve sıfatlarını keşfettim, şuunatına pencereler açtım. Herhâlde “ene”nin bu yönü,  مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ فَقَدْ عَرَفَ رَبَّهُ  “Nefsini bilen, Rabbini bilir.” hakikatine bakıyor. Çünkü insan “ene”yi kullanarak kendini tanısa, Allah’ın şuunatına çok pencereler açar, isim ve sıfatlarını yakinen kavrar.

Şu ifade üzerinde de biraz duralım:

Üstadımız ene için bir santral” ifadesini kullandı. Bunun manası şudur:

Telefon santralleri iki kişi arasındaki konuşmayı sağlar. Bu santraller ilk üretildiklerinde manuel olarak (elle) çalışmaktaydı. Arama yapmak isteyen kişi önce operatöre bağlanıyor ve aramak istediği numarayı söylüyordu. Operatör de arayan kişi ile aranan kişi arasındaki bağlantıyı elle gerçekleştiriyordu. Bu ilk manuel santrallerin yerine günümüzde hat yönlendirmesini kendi gerçekleştiren otomatik telefon santralleri kullanılmaktadır.

Ene bu manada bir santraldir. Kişi ile Rabbi arasında santral vazifesi görmektedir. “Ene”nin keşfi ile bu santral çalışmaya başlar ve kişi ene üzerinden âdeta Rabbi ile konuşur ve Cenab-ı Hakk’ın hadisatın diliyle söylediklerini işitir. Ene bu manasıyla bir santral hükmündedir.

Üstad Hazretleri “ene”nin mahiyetini Otuzuncu Söz’de detaylı bir şekilde beyan etmiş. Dileyenler Otuzuncu Söz’ü okuyarak daha geniş malumat sahibi olabilirler.

Bu dersimizde şu cümlenin mütalaasını yaptık:

Dördüncü Kelam:  اَنَا  ile tabir edilen benlik yani kendisine bir vücud, bir kıymet vermektir ki bu ene, Cenab-ı Hakk’ın sıfatını, şuunatını bilmek için bir santral ve bir vahid-i kıyasîdir. (Mesnevi-i Nuriye, Katre)

Yazar: Sinan Yılmaz

Paylaş:
Bu Makaleyi Değerlendirin