8. Nasıl ki mesela ağaç gibi bir şey, maddi surette onun muntazam ve meyveli…

Lâsiyyemat mütalaasına kaldığımız yerden devam ediyoruz:

فكما أن الشيئ  nasıl ki bir şey  كالشجرة مثلاً  mesela ağaç gibi  في الصورة المادية  maddi surette  له  onun vardır  نهاياتٌ منتظَمة مُثْمِرة  muntazam ve meyveli sınırları  وله  ve onun vardır  غايات موزونة  ölçülü gayeleri  متضمنةٌ لمصالحَ حِكَميةٍ  hikmetli maslahatları tazammun eden. 

Nasıl ki mesela ağaç gibi bir şey, maddi surette onun muntazam ve meyveli sınırları ve hikmetli maslahatları tazammun eden ölçülü gayeleri vardır. 

İzah: Suret-i maddiye cihetiyle her şeyin bir sınırı ve bir gayesi vardır. Sınırı var, mesela aslan fil kadar büyüyemiyor. Bir çiçek bir ağaç kadar uzayamıyor. Bir sinek bir kuş kadar gelişemiyor. Bunlar gibi, her bir mahluka suret-i maddiye cihetiyle bir sınır konulmuş. Büyümesi o sınıra geldi mi duruyor.

Yine her bir varlığın, hikmetli maslahatları tazammun eden ölçülü gayeleri vardır. Hem o varlığa takılan cihaz ve duyguların, hem ona giydirilen elbisenin, hem ona verilen vücudun binler hikmeti ve gayesi var.

كذلك  bunun gibi  له  onun vardır  في صورته المعنوية  manevi suretinde  أيضا  dahi  نهايات منتظمة  muntazam sınırları  متضمنةٌ لمصالح  maslahatları tazammun eden  وله  ve onun için vardır  حدود معينة  muayyen hudutlar  تعينت  belirlenmiş  لِحِكمٍ خفيّة  gizli hikmetler için. 

Aynen bunun gibi, onun manevi suretinde de maslahatları tazammun eden muntazam sınırları ve gizli hikmetler için belirlenmiş muayyen hudutları vardır. 

İzah: Suret-i maddiye cihetiyle her şeyin bir sınırı ve bir gayesi olduğu gibi, suret-i maneviye cihetiyle de her şeyin bir sınırı ve gizli bazı hikmetleri vardır. Burada suret-i maneviye ile kastedilen, suret-i ma’kuledir. Üstadımız burada suret-i ma’kule yerine suret-i maneviye dedi.

Her bir mahluk, doğumundan ölümüne kadar, hadsiz şekil ve suretler değiştirir. Bir tırtılın kelebek oluncaya kadar değiştirdiği suretleri düşünün. Her bir şekil değişiminin bir sınırı ve gizli bazı hikmetleri vardır.

Sınırı vardır, şekil değiştirirken dahi bir ölçüyü muhafaza eder; o sınırı aşmaz. Ve bu şekil değişimlerinin birçok hikmeti vardır.

Bir kısım hikmetleri şunlardır:

1. Suret-i ma’kuledeki bu mükemmellik tesadüfün işe karışamayacağını ve her şey için bir kader yazısının var olduğunu ispat eder.

2. Suretlerin devamlı değişmesi esmâ-i İlahiyenin tenevvüünden ileri gelir ve ona işaret eder.

3. Bir kemale doğru şekil ve suretlerin değişmesi Allah’ın Mükemmil, Muhavvil, Mukaddir, Müdebbir gibi isimlerinin tecellisine sebep olur.

4. Bu suretler Allah’ın ilminin kemaline, kudretinin sonsuzluğuna delalet eder.

Suret-i ma’kuledeki bunlar gibi daha birçok gaye ve gizli hikmetler vardır. Siz de bu meseleyi biraz tefekkür edin ve bu listeyi uzatın.

Yazar: Sinan Yılmaz