43. Harika mucizelerle ve garip süslerle doldurulmuş hazinelerin vücudu…
Lâsiyyemat mütalaasına kaldığımız yerden devam ediyoruz:
ولا يمكن ve mümkün olmaz وجودُ كنوز مشحونةٍ doldurulmuş hazinelerin vücudu بعجائب المعجزات harika mucizelerle وغرائبِ المرصعات ve garip süslerle بلا إرادة صاحبِها sahibinin iradesi olmaksınız (yani sahibi istemeksizin) ومحبته لعَرْضها على الأنظار ve nazarlara onları (hazineleri) teşhir etmek için muhabbeti olmaksızın وإظهارِها على رؤوس الأشهاد ve şahitlerin başlarında onları göstermeksizin لتبيِّن كمالاتِه المستورة gizli kemalatını açıklamak için بواسطة معرِّفٍ صرّاف sarraf bir muarrif (tarifçi) vasıtasıyla ومُشهِّر وصّاف ve vassaf bir teşhirci (vasıtasıyla).
Ve harika mucizelerle ve garip süslerle doldurulmuş hazinelerin vücudu, sahibinin, sarraf bir muarrif ve vassaf bir teşhirci vasıtasıyla gizli kemalatını açıklamak için iradesi olmadan, nazarlara o hazineleri göstermek için muhabbeti olmadan ve şahitlerin başlarında onları göstermeden mümkün olmaz.
İzah: Bir zat düşünüyoruz: Son derece zengin ve hazineler sahibi… Hazinelerinde her türlü mücevher ve kıymetli eşya var… Bu zat zenginliğini, kudretini ve saltanatını halka göstermek istiyor. Bu maksatla da hazinelerini açıp, halkı seyir ve temaşaya davet ediyor.
Bu zatın, hazinelerini açmasının tek sebebi kendi kudret ve zenginliğini göstermek istemesi ve saltanatının haşmetini izhar etmeyi arzu etmesi. Hazinelerdeki cevherler sadece bu maksada hizmet etmek için var.
Yani hazineler sahibi bu zengin zat istiyor ki cevherlere bakanlar mana-yı harfîyle baksın, mana-yı ismîyle değil. Yani bakan, baktığı cevherde onun kudretini, zenginliğini ve saltanatının haşmetini görsün. Cevherin sûrî güzelliğinde takılıp kalmasın.
Şimdi sorumuz şu:
— Mezkûr maksatlar için hazinelerini halka arz eden bu zat, halkın nazarını cevherlerin sûrî güzelliğinden kendine çevirmek için ne yapmalı?
Elcevab: Hazinelerin başına bir memur atamalı. O memur hazineleri gezen ahaliye o zatın kudretini, zenginliğini, saltanatını anlatmalı; ahalinin nazarını cevherlerden çekip ona celbetmeli; cevherlerdeki kıymet ve nakışları o zatın zenginliğine delil yapmalı. Ancak bu şekilde, hazinelerin açılmasındaki hikmet tahakkuk edip, maksat hasıl olur. Yoksa hazineleri gezen ahali cevherlerin sûrî güzelliğinde takılıp kalır; ne o zatın zenginliğini, ne kudretinin büyüklüğünü ve ne de saltanatının haşmetini düşünür.
Aynen bunun gibi, Sultan-ı Ezel ve Ebed olan Allahu Teâlâ da murad etti ki ahali zatının kemalini görsün. Kudretinin büyüklüğünü, zenginliğinin genişliğini, saltanatının haşmetini ve zatına ait diğer kemali temaşa etsin.
İşte bu sebeple, şu âlemi icat etti ve gizli hazinelerini açıp halkı seyir ve temaşaya davet etti. Âdeta her bir masnuu esmâ-i hüsnasının bir hazinesi yaptı. O masnu İlahî isimlere ayna olmakla kıymet kazandı ve neredeyse bir cevher oldu.
Lakin insanlar o cevherlerin zahirî süsünde takılıp kaldı. Hâlbuki bu cevherler zatları için değil, delaletleri için yaratılmıştı. Bunlara mana-yı ismîyle değil, mana-yı harfîyle bakmak lazım geliyordu. “Ne güzel.” demeye bedel, “Ne güzel yapılmış.” demek gerekiyordu. Lakin cevherlere bakanlar işin hakikatini kaybetti, cevherlerin süsünde boğulup kaldı?
Şimdi sorumuz şu:
— Her bir masnuu esmâ-i hüsnasının gizli bir hazinesi yapan Allahu Teâlâ halkın nazarını kendine celbetmek için ne yapacak?
Elcevab: Resuller gönderecek. O resuller hazinelerdeki güzelliği O’nun kudretine, zenginliğine, saltanatına ve diğer şuunatına delil yapacak. Eşyaya mana-yı harfîyle bakmayı öğretecek. Fiilden faile, sanattan sanatkâra, eserden müessire, isimden müsemmaya, sıfattan mevsufa geçmeyi ders verecek. Ve hakeza…
Eğer bu olmazsa, şu dünya sergisinin açılmasının ve hazinelerin arzının hiçbir kıymeti kalmaz ve hikmeti kaybolur. Murad olan maksatlar tahakkuk etmez. Hikmet abesiyete, icat israfa inkılap eder.
Yazar: Sinan Yılmaz