7. Bil ki her bir şey için iki suret vardır. O iki suretten birisi…   

Lâsiyyemat mütalaasına kaldığımız yerden devam ediyoruz:

واعلم  bil  أن لكل شي  her bir şey için vardır  صورتين  iki suret.

Bil ki her bir şey için iki suret vardır.   

اما احداهما  o ikisinden birine gelince  فماديةٌ  maddiyedir  محسوسة  müşahhas (somut) olan  كقميصة  bir gömlek gibidir  قُدّت  kesilmiş  على مقدار قامة الشئ  o şeyin kâmeti (boyu) miktarında (ölçüsünde)  بتقدير القَدَر  kaderin takdiriyle  بغاية الانتظام  nihayet intizamla. 

O iki suretten birisi: Müşahhas olan maddi surettir ki kaderin takdiriyle nihayet intizamla, o şeyin kâmeti ölçüsünde kesilen bir gömlek gibidir.

İzah: Üstadımız varlıkların şekil ve suretlerini iki kısma ayırdı. Birincisi suret-i maddiyedir. Göz önünde gördüğümüz bütün şekil ve suretler bu kısma dâhildir. Bu kısım müşahhastır; göz ile görülür ve duyu organlarıyla hissedilir. Mesela bir kelebeği ele alalım:

Kaderin takdiriyle ve nihayet intizamla biçilmiş bir suret-i maddiye, âdeta bir gömlek gibi kelebeğe giydirilmiş ve kelebek hâlihazırdaki şeklini almış. Kelebeğe baktığımızda gördüğümüz şekil ve suret, suret-i maddiye kısmına dâhildir.

Kelebek gibi, bütün mevcudatın hâlihazırdaki şekil ve suretleri, suret-i maddiye kısmına dâhildir. Bu suretler ve elbiseler kaderin takdiriyle ve nihayet intizamla biçilmiş ve onlara giydirilmiştir.

واما الأخرى  diğerine gelince  فمعقولة  ma’kuledir  مركبة  terkib edilmiş  من أشتات صور الشيئ  o şeyin türlü türlü suretlerinden  في حركته  hareketinde  في بحر الزمان  zaman denizindeki  أو مرور نهر الزمان عليه  veya zaman nehrinin ona uğramasındaki.

Diğeri ise: O şeyin, zaman denizindeki veya zaman nehrinin ona uğramasındaki hareketinde türlü türlü suretlerinden terkib edilen suret-i ma’kuledir.

İzah: İkinci suret de şuymuş: Mesela bir kaplan yaklaşık yirmi yıl yaşıyor. Şimdi, yirmi yaşında olan bir kaplan farz edelim. Kaplana baktığımızda gördüğümüz şekil suret-i maddiyedir. Suret-i ma’kule ise şudur:

Kaplan dünyaya geldiği andan yirmi yaşına kadar, neredeyse her gün, az-çok bir şekil değiştirdi. Her gün bu kaplanın bir fotoğrafını çektiğimizi farz edelim. Elimizde yaklaşık 7300 tane resim var. Bu resimleri alıp bir yapay zekâya yüklesek ve yapay zekâdan bu resimleri tek bir resme dönüştürmesini istesek, işte bu resim suret-i ma’kuledir. Yani değiştirdiği bütün şekillerin toplamından oluşan, bir suret-i vehmiyedir.

كصورة الدائرة  bir daire suretindedir  النورانية  nurani olan  المخيَّلة  hayal edilen  الحاصلة من جولان الشُعلة  bir ateşin cevelanından (deveranından) hasıl olan.

O suret-i ma’kule, bir ateşin cevelanından hasıl olan hayalî ve nurani bir daire gibidir.

فهذه الصورة المعنوية للشيئ  bir şeyin bu manevi sureti  هي  o manevi suret  تاريخ حياة الشيئ  o şeyin tarih-i hayatıdır  وهي  ve o manevi suret  مدار القدَر المشهور  meşhur kaderin medarıdır (yörüngesidir)  وهي  ve o manevi suret  الْمُسمّاة بُمقدّرات الأشياء  mukadderat-ı eşya ile isimlendirilmiştir. 

Bir şeyin bu manevi sureti, o şeyin tarihçe-i hayatıdır; meşhur kaderin medarıdır ve “mukadderat-ı eşya” ile isimlendirilmiştir.

İzah: Mesela elimizde bir lazer ışığı olsa, bunu duvara tutup çok hızlı bir şekilde sağa-sola hareket ettirsek, duvarda bir çizgi oluşur. Aslında duvarda hakiki bir çizgi yoktur. Ancak ışık terk ettiği noktaya o kadar çabuk dönüyor ki biz noktayı terk ettiğinin farkına varmadan o noktada tekrar gözüküyor. Bu sebeple de duvarda bir çizgi varmış gibi görünüyor. İşte bu çizgi vehmî ve hayalî bir çizgidir. Hakikatte vücudu yoktur lakin insana varmış gibi gözükür.

Suret-i ma’kule de böyledir. Hakikatte böyle bir suret yok. Belki bir hakikate ışık tutması için varlığı vehmen kabul edilebilir. Bu suret-i ma’kule her şeyin bir kaderle takdir edildiğini ispat eder. Çünkü bu surette bir intizam ve mükemmellik vardır. İntizam ve mükemmellik de tesadüfün işi olamaz.

Yazar: Sinan Yılmaz