38. Adl, Adil, Hâkim, Hakîm ve Hakem isimlerinin birbirinden farkı
Soru: Adl, Adil, Hâkim, Hakîm ve Hakem isimlerinin birbirinden farkı var mı? Varsa bunları izah eder misiniz?
El-cevap: عَدْل (Adl): عَدَلَ (adaletli oldu) fiilinin mastarıdır. Mastarlar bir iş ve oluşu, zamana bağlı olmadan anlatan isim cinsinden kelimelerdir. Arapçada mastarlar ism-i fail manasında kullanılabilir. “Adl” lafzı da mastar olmasına rağmen ism-i fail manasında kullanılmıştır. Manası “Adil” demektir.
عَادِل (adil): عَدَلَ (adaletli oldu) fiilinin ism-i failidir. İsm-i fail, fiilden türeyen ve işi yapanı gösteren isim cinsinden kelimelerdir. “Adil” kelimesi “adil olan” manasındadır.
“Adl” ile “Adil” aynı manaya gelmektedir. Biri mastardır, diğeri ism-i fail.
حَكَمٌ (hakem): حَكَمَ (hükmetti, hüküm verdi, hâkim oldu, karar verdi) fiilinin mastarıdır. Üstte de ifade ettiğimiz gibi, Arapçada mastarlar ism-i fail manasında kullanılabilir. “Hakem” lafzı da mastar olmasına rağmen ism-i fail manasında kullanılmıştır. “Hükmeden, hâkim olan, hüküm veren…” manalarına gelmektedir.
حَاكِم (hâkim): حَكَمَ fiilinin ism-i failidir ve “hükmeden, hâkim olan, hüküm veren…” manalarına gelir.
“Hakem” ile “Hâkim” aynı manaya gelmektedir. Biri mastardır, diğeri ism-i fail. “Adl” ile “Adil”de olduğu gibi.
حَكِيم (hakîm): فَعِيلٌ vezninden türemiş sıfat-ı müşebbehedir.
Sıfat-ı müşebbehe: Renk, güzellik, çirkinlik, kusur, sakatlık gibi görünürdeki sıfatlarla bazı iç duyguları ifade eden sıfatlardır. Sıfat-ı müşebbeheler sülasi (üç harfli) lazım fiilden türetilir ve sahibinde devamlı ve kalıcı olan sıfatları veya varlığı gösterir. Bir nevi ism-i faile benzer. Ancak ism-i failin bildirdiği sıfat kalıcı değil, geçicidir.
حَكِيم (hakîm) sıfat-ı müşebbehesi hem حَكَمَ (hükmetti, hâkim oldu) lafzından hem de حَكُمَ (hikmetle yaptı) lafzından türemiş olabilir.
حَكَمَ lafzından türediğinde “çokça hükmeden, tam manasıyla hâkim olan…” manalarına gelir.
حَكُمَ lafzından türediğinde ise “çok hikmeti olan, her işini hikmetle yapan…” manalarına gelir.
Risale-i Nurlardaki “Hakîm” lafzı genelde حَكُمَ lafzından türemiş sıfat-ı müşebbehedir ki bununla Allahu Teâlâ’nın hikmet sahibi olduğu ve her fiilinde hikmetle iş gördüğü kastedilmiştir.
Yazar: Sinan Yılmaz