13. Her şey, zatında, hakikatinde sabit olan acz ve fakrın lisan-ı hâliyle Sâni’in vücub-u vücudunu ilan eder.

Soru: Mesnevi-i Nuriye’de geçen “Her şey, zatında, hakikatinde sabit olan acz ve fakrın lisan-ı hâliyle Sâni’in vücub-u vücudunu ilan eder.” cümlesini açıklar mısınız?

El-cevap: Her bir şey, zatında sabit olan âcizlik ve fakirliğin lisan-ı hâliyle sanatkârları olan Allahu Teâlâ’nın vücub-u vücuduna -yani varlığının vacib ve kat’i oluşuna- delalet etmektedir. İlk önce âcizlik lisanıyla yapılan şehadeti, daha sonra da fakirlik lisanıyla yapılan şehadeti tefekkür edelim:

Mesela bir çocuk görseniz, tek eliyle bir treni çekiyor. Hemen dersiniz ki:

— Bu treni çeken bu çocuk olamaz çünkü bu treni çekmek için gereken kuvvet bu çocukta yoktur. O hâlde benim göremediğim başka bir kuvvet olmalıdır. Bu çocuk sadece o kuvvetin bir perdesidir.

Size bu muhakemeyi yaptıran şey sebep ile netice arasındaki dengesizliktir. Misaldeki çocuk sebeptir, treni çekmesi ise neticedir. Sebebin gayet zayıf ve âciz olması, neticenin meydana gelebilmesi için ise büyük bir kuvvete ihtiyaç duyulması o sebebi faillik makamından tard eder ve başka bir failin varlığını ispat eder.

Yani misalimizdeki çocuk âczinin lisan-ı hâliyle der ki:

— Bu treni çekmek için hadsiz bir kuvvete ihtiyaç vardır ki bu kuvvetin binde biri bende bulunmaz. İşte bu hâl ispat eder ki treni çeken ben değilim. Ben sadece bir perdeyim.

Aynen bu misalde olduğu gibi, her bir varlık da nihayetsiz âcziyle birlikte harikulade işler yapar. Mesela:

– Küçücük tohumlar dağ gibi ağaçları taşır.

– Ağaçlar elleri hükmündeki dallarla; renkleri, tatları ve şekilleri farklı meyveleri bize sunar.

– Simsiyah toprak âdeta bir kazan olur kaynar, içinde her türlü sebzeyi pişirir.

– Zehirli bir böcek balı yapar.

– Elsiz bir böcek ipeği dokur…

Evet, saymakla bitiremeyeceğimiz kadar çok mucizevi işler her an gözümüz önünde yapılıyor. Neticeleri meydana getiren sebepler gayet âciz ve basit iken, onlardan meydana gelen neticeler gayet sanatlı, hikmetli ve kıymetli oluyor. İşte bu hâl ispat eder ki bu neticeleri yaratan, bu sebepler değildir. Bilakis bu işleri yapan Allahu Teâlâ’dır. Sebepler ise sadece Allah’ın kudretine bir perdedir.

Demek, her bir varlığın zatındaki acziyet ile beraber kendi kuvvetinin binler fevkinde işler yapması aczin lisan-ı hâliyle bir şehadetidir ki sânileri olan Allah’ın vücub-u vücudunu ilan ve ispat ederler.

Mahlukatın lisan-ı acz ile yaptıkları şehadeti daha sonra derinlemesine tefekkür edebilirsiniz. Bu tefekkürde sebep ve neticeler arasındaki uyumsuzluğu düşünün. Mesela şu hadiselere bakabiliriz:

– Bulut sebeptir, yağmur netice.

– Yumurta sebeptir, tavuk netice.

– Beyin sebeptir, onda bir kütüphanenin yazılması netice.

– Atomlar sebeptir, seslerin nakli netice.

– İnek sebeptir, süt netice.

Tefekkürünüz esnasında sebeplerin ne kadar âciz, basit, cansız ve cahil olduğunu; neticelerin ise son derece sanatlı ve hikmetli olup ilmin ve kudretin eserini gösterdiğini düşünün. Daha sonra da bu sebepler arkasında işi yapan zatı yani Allahu Teâlâ’yı akıl gözü ile görün.

Mahlukatın acz lisanıyla yaptıkları şehadeti öğrendik. Şimdi de fakr lisanıyla yaptıkları şehadet üzerine konuşalım:

Her bir varlık zatında son derece fakirdir. İhtiyacının binde birini karşılamaya gücü yoktur. Mesela insanı ele alalım. Göze ihtiyacımız var, kulağa ihtiyacımız var, dile ihtiyacımız var; kalbe, akla, hafızaya ve saymakla bitiremeyeceğimiz kadar çok duygu ve cihazata ihtiyacımız var.

— Peki, bunların en küçüğünü yapmaya gücümüz yeter mi?

Yetmez. Ama bakıyoruz bütün ihtiyaçlarımız mükemmelen karşılanıyor. İşte nihayetsiz bir fakirlik içinde iken, bütün ihtiyacımızın karşılanmasının lisan-ı hâliyle Allah’ın varlığını ispat ediyoruz.

Yani fakrın lisan-ı hâliyle diyoruz ki:

— Bir Zat-ı Kerim var, bütün ihtiyaçlarımızı o karşılıyor; bizi nazenin bir bebek gibi besliyor.

Sadece bizim değil, bütün mahlukatın ihtiyaçlarını kerimâne bir şekilde karşılıyor. Her bir mahluk binler ihtiyaç içinde yuvarlanırken, umulmadık bir yerden, vakt-i münasibte ihtiyaçları karşılanıyor. Hâlbuki bu varlıklar ihtiyaçlarının değil binde birini, milyonda birini kendi kuvvetleriyle karşılayamaz. İşte bu hâl fakrın lisan-ı hâlidir ki her bir mevcud ihtiyacının karşılanması lisanıyla bir Zat-ı Rahim ve Kerim’in vücub-u vücudunu ilan eder.

Daha sonra bu delili de tefekkür edelim. Mahlukatın fakirlikleri ile birlikte, ihtiyaçlarının nasıl karşılandığını, aza ve cihazlarla nasıl donatıldığını, rızıklarının nasıl gönderildiğini düşünüp her birinin arkasından “Lâ ilâhe illallah” diyelim ve Sâni’in vücub-u vücudunu biz de ilan edelim.

Yazar: Sinan Yılmaz