18. Altıncı Lem’a – 4. Ders: Bahardaki hakîmâne, basîrâne ve kerîmâne faaliyet

Altıncı Lem’anın mütalaasına kaldığımız yerden devam ediyoruz:

نعم  evet  للربوبية  rububiyete ait vardır  في هذا التصرفِ العظيم  bu büyük tasarrufta  الربيعيِّ  bahara ait olan  خاتمٌ  bir mühür  عالٍ  âli  عظيمٌ  büyük  دقيقُ النقشِ  ince nakışlı.

Evet, bahara ait bu büyük tasarrufta, rububiyete ait âli, büyük, ince nakışlı bir mühür vardır.

هو  o mühür  الاِتْقانُ المطلقُ  itkan-ı mutlaktır  في الانتظام المطلق  intizam-ı mutlak içindeki  في الجود المطلق في الوسعة المطلقة  vüs’at-i mutlaka içindeki cûd-i mutlaktaki  في السرعة المطلقة في السهولة المطلقة  suhulet-i mutlaka içindeki sürat-i mutlakadaki  في الامتياز المطلق مع الاشتباك المطلق  iştibak-ı mutlak ile beraber imtiyazı mutlaktaki.

O mühür: İntizam-ı mutlak içindeki; vüs’at-i mutlaka içindeki cûd-i mutlaktaki; suhulet-i mutlaka içindeki sürat-i mutlakadaki; iştibak-ı mutlak ile beraber imtiyazı mutlaktaki itkan-ı mutlaktır. 

İzah: İtkan: Mükemmel yapmaktır. İtkan-ı mutlak ise sonsuz bir mükemmellik ve zerre miskal bir kusurun bulunmamasıdır.

Eşyaya birçok cihetten bakabilir ve bu itkan-ı mutlakı görebiliriz. Üstad Hazretleri bu makamda dört pencere açtı:

1. İntizam-ı mutlak içinde bir itkan-ı mutlakın gözükmesi:

Eşyanın intizamlı hareketlerinden varlıkların intizamlı vücutlarına, azaların intizamlı yaratılışından dişlerin intizamlı dizilişine kadar her şeyde bir intizam vardır. Sinek kanadından tutun ağaçların yapraklarına kadar her şeyde bu intizamı görebilirsiniz. Bu intizamı anlatmak için ciltler dolusu kitap yazılabilir ve yazılmıştır da. Hatta değil kâinat, bir sineğin vücudundaki intizam için bile bir kitap yazılabilir.

Bu intizam içinde tam bir itkan-ı mutlak yani sonsuz bir mükemmellik vardır. Bahar mevsimindeki icada baktığımızda, sonsuz bir intizam içinde, sonsuz bir mükemmelliği görürüz.

İşte bu intizam-ı mutlak içindeki itkan-ı mutlak, Allah’ın bir hâtemi ve mahlukat üzerine vurduğu bir mühürdür.

2. Vüs’at-i mutlaka içindeki cûd-i mutlaktaki itkan-ı mutlak:

Vüs’at: Genişlik demektir. Vüs’at-i mutlaka ise sonsuz genişliktir. Allahu Teâlâ yaratma işini sadece küçük bir bahçede ya da bir bağda yapmıyor. Koca yeryüzünde hatta kâinatta yapıyor. İcadın mahalli olan mekânın genişliği had ve hesaba gelmez.

Cûd: Cömertlik demektir. Cûd-u mutlak ise sonsuz cömertliktir. Herhâlde mahlukata takılan aza ve cihazlara bakan, onlara verilen hediyeleri gören ve onlara yapılan ihsanlara şahit olan, bu sonsuz cömertliği tasdik ve ikrar eder.

Vüs’at-i mutlaka içinde cereyan eden bu sonsuz cömertlikte tam bir itkan vardır. Ne israf edilir ne de bir mahluk unutulur. Her muhtaca ihtiyacı verilir; her mahluka cömertçe muamele edilir.

İşte vüs’at-i mutlaka içindeki cûd-u mutlakta gözüken bu itkan-ı mutlak, Allah’ın bir hâtemi olup mahlukat üzerine vurduğu bir mührüdür.

3. Suhulet-i mutlaka içindeki sürat-i mutlakadaki itkan-ı mutlak:

Suhulet-i mutlaka “sonsuz ve sınırsız kolaylık” demektir. Bahar mevsiminde yaratılan mahlukata baktığımızda, bu yaratma faaliyetinde sonsuz bir kolaylık görüyoruz. Birkaç hafta zarfında ağaçlardan, çiçeklerden, böceklerden ve diğer hayvanat ve nebatattan hadsiz fertler icat ediliyor.

Bu icat bir sürat-i mutlakada meydana geliyor. Mesela saniyede 4 insan ve günde yaklaşık 300.000 insan yaratılıyor. Her birine göz, kulak, dil gibi onlarca cihaz takılıyor. Ve insanın yaratıldığı o saniyede mikroplardan, bakterilerden, karıncalardan, sineklerden, böceklerden tutun; kuşlara, balıklara ve diğer canlılara kadar hadsiz fertler aynı o saniyede yaratılıyor.

Süratle yapılan işlerde itkan (mükemmellik) yoktur. Mesela bir terzi hızlıca bir ceket dikse, ceketin bir kolu uzun, diğer kolu kısa olur. Bir ressam çabucak bir resim çizse, resim aslına benzemez. Bir heykeltıraş hızlıca bir heykel yapsa, itkanı muhafaza edemez. Ya kolu uzun olur ya ayağı kısa olur ve hakeza…

Şu âleme baktığımızda ise eşya son derece suhuletle ve süratle vücuda gelmesine rağmen her birinde tam bir itkan-ı mutlak gözüküyor. İşte suhulet-i mutlaka içindeki sürat-i mutlakada gözüken bu itkan-ı mutlak Allah’ın kendine has bir mührü ve zatına mahsus bir damgasıdır.

4. İştibak-ı mutlak ile beraber imtiyazı mutlaktaki itkan-ı mutlak:

İştibak: Birbirine geçmektir. Eşya böyle bir iştibak içinde, yani son derece karışlık bir hâlde yaratılmaktadır. Nebatat aynı toprağa ekilmekte; hayvanat, birbirine benzeyen yumurtalardan ve nutfelerden çıkmakta; çiçek ve ağaçlar ise neredeyse aynı olan çekirdeklerden ve tohumlardan yaratılmaktadır.

İmtiyaz: Her varlığın, kendisini başka varlıklardan ayırt ettiren has özelliklere, kendine mahsus şekil ve sıfatlara sahip olmasıdır.

Hiçbir varlığı başkasıyla karıştırmıyoruz. Hatta bu hakikat değil farklı nevlerde, bir nevin fertlerinde de gözüküyor. Mesela bir insan başka bir insana benzemiyor. Hiçbir papatya diğer papatyalarla birebir aynı değil. Yağmur damlaları, kar taneleri, ağaçların yaprakları ve her ne varsa, hiçbir şey kardeşine birebir benzemiyor.

Eşyayı tam bir iştibak içinde böyle imtiyazla yaratmak, her bir varlığa kendine mahsus şekil ve sıfatları vermek ve bunu tam bir mükemmellik içinde yapmak Allah’a has bir mühürdür. İşte bu, iştibak-ı mutlak ile beraber imtiyazı mutlak içindeki itkan-ı mutlaktır.

فهذا الخاتمُ  bu hâtem  يختص بمن  o Zata mahsustur  لا يمنعه فعلٌ عن فعل  bir fiil, kendisini başka bir fiilden menetmeyen  ولا يغيب عنه شيئٌ  kendisinden hiçbir şey gizlenmeyen  ولا يثقُل عليه شيئٌ  ve kendisine hiçbir şey ağır gelmeyen.

Bu hâtem, bir fiil, kendisini başka bir fiilden menetmeyen, kendisinden hiçbir şey gizlenmeyen ve kendisine hiçbir şey ağır gelmeyen Zata mahsustur.

İzah: Cümle açık olduğundan şerhine girişmiyoruz. Ancak sizler, Allahu Teâlâ’nın bu üç sıfatı üzerine tefekkür etmeli ve gönlünüzde marifetullah çiçeklerini bitirmeye çalışmalısınız. Allah tevfik versin.

نعم  evet  نشاهد في الربيع  bahar mevsiminde görüyoruz  في وجه الارض  yeryüzünde  فعّاليةً حكيمة بصيرة كريمة  hakîm, basîr, kerîm bir faaliyeti (yani hakîmâne, basîrâne ve kerîmâne bir faaliyeti)  وصنعةً خارقة  ve harika bir sanatı  في آنٍ واحد  bir anda  في كل مكان  bütün yerlerde  بطرزٍ واحد في كل فردٍ  her bir fertte tek bir tarz ile.

Evet, bahar mevsiminde yeryüzünde, hakîm, basîr, kerîm bir faaliyeti ve harika bir sanatı, bir anda, bütün yerlerde, her bir fertte tek bir tarz ile görüyoruz.

وبإتْقانٍ ممتازٍ   kusursuz bir mükemmellik ile  في جُودٍ مطلقٍ  sonsuz bir cömertlik içinde…

Sonsuz bir cömertlik içinde kusursuz bir mükemmellik ile (görüyoruz)…

بانْتظامٍ مكمّل  mükemmel bir intizam ile  في سرعةٍ مطلقة  sonsuz bir sürat içinde  بابراز خوارقَ مُنتظِمةٍ  muntazam harikaları ortaya koyarak…

Muntazam harikaları ortaya koyarak sonsuz bir sürat içinde mükemmel bir intizam ile (görüyoruz)…

في سهولةٍ مطلقة  sonsuz kolaylıkta  في وسعةٍ مطلقة  sonsuz genişlik içinde.

Sonsuz genişlik içinde sonsuz kolaylıkta (görüyoruz).

فما هذه الفعّاليةُ الا خاتم من  bu faaliyet ancak öyle bir zatın hâtemidir ki  كما أنه ليس في مكان  o hiçbir yerde olmadığı gibi  هو في كل مكان  o her yerdedir  حاضرٌ ناظر بقدرته وعلمه  kudreti ve ilmiyle hâzır ve nâzırdır  لا يؤوده شيئٌ  hiçbir şey ona ağır gelmez  ولا يستعين بشيئ  ve hiçbir şeye istiane etmez (hiçbir şeyden yardım dilemez).

Bu faaliyet ancak öyle bir zatın hâtemidir ki: O hiçbir yerde olmadığı gibi, o her yerdedir. Kudreti ve ilmiyle hâzır ve nâzırdır. Hiçbir şey ona ağır gelmez ve hiçbir şeye istiane etmez

İzah: Metin açık olduğundan izahına girişmiyoruz. Zaten bu Altıncı Lem’a hep bu hakikatler etrafında döndü ve yer yer izahları yapıldı.

Yazar: Sinan Yılmaz