7. Birincisi: Bir sultanın iki çeşit mükâlemesi, iki tarzda hitabı vardır…

On İkinci Söz’ün mütalaasına kaldığımız yerden devam ediyoruz:

Birincisi: Bir sultanın iki çeşit mükâlemesi, iki tarzda hitabı vardır. Birisi, âdi bir raiyet ile cüz’î bir iş için hususi bir hâcete dair, has bir telefonla konuşmaktır. Diğeri, saltanat-ı uzma unvanıyla ve hilafet-i kübra namıyla ve hâkimiyet-i âmme haysiyetiyle evamirini etrafa neşir ve teşhir maksadıyla bir elçisiyle veya büyük bir memuruyla konuşmaktır ve haşmetini izhar eden ulvi bir fermanla mükâlemedir. (12. Söz)

(Mükâleme: Konuşma / Raiyet: Halk / Hâcet: İhtiyaç / Saltanat-ı uzma: En büyük saltanat / Hilafet-i kübra: En büyük halifelik / Hâkimiyet-i âmme: Umumi hükümranlık / Evamir: Emirler)

Bu hakikati bir temsille akla yaklaştırmaya çalışacağız:

Bir sultan düşünelim. Bu sultan geniş topraklara, büyük ve güçlü ordulara ve akıl almaz zenginliklere sahip olsun…

Bu sultanın, biri şahsi hayatı ve özel ilgileri, diğeri ise ülkenin yöneticisi olması hasebiyle iki farklı yönü vardır. O sultan mesela edebiyata ilgi duyuyor olsun. Bu sahada yetişmiş büyük bir şairle, hususi telefonuyla görüşüp sohbet ettiğinde bu sohbet hususidir; bütün memleketin sultanı olması cihetiyle değildir. Sadece “o kişinin sultanı olması” cihetiyle ve o sanata ilgi duyması hasebiyledir. Bu sohbetin meyvesi de yine o sohbete has kalır; başkalarını ilgilendirmez.

O sultanın devletin idaresini ilgilendiren bir konuda, yüksek bir makam sahibiyle, mesela bir veziriyle görüşmesinde ise durum çok farklıdır. Bu görüşme umumu ilgilendirmektedir ve neticesinde alınan kararlar da umuma tatbik edilir. Bu görüşmenin de çok mertebeleri vardır. Mesela o sultan falan şehrin valisiyle görüşüyorsa, bu görüşme “o şehrin sultanı olması” cihetiyle bir görüşmedir ve konuşmalar o şehrin meselelerine aittir. Ama sultan vezirle görüşüyorsa, bu görüşme “umum memleketin sultanı” unvanıyla bir görüşmedir. Bu görüşme, ülkenin büyük makam sahiplerinin de katıldığı azametli bir içtimayla yapılır. Alınan kararlar da bütün ahaliyi ilgilendirir.

Şimdi bu misal dürbünüyle hakikate bakalım:

Allahu Teâlâ bazı kullarıyla hususi bir şekilde konuşur. Bazı kullar, şahsi ibadetlerinde büyük bir titizlik gösterip, haramlardan ve günahlardan kaçınarak Allah’ın rızasına nail olurlar. Allah’ın böyle bir kulun kalbine ilhamda bulunması onunla bir nevi konuşmasıdır ve bu konuşma “o kişinin rabbi” ünvanıyladır. Bakın, “âlemlerin rabbi” unvanıyla konuşmuyor; “o kişinin rabbi” unvanıyla konuşuyor. Bu farkı çok iyi anlayalım!

Allahu Teâlâ’nın, kullarıyla farklı mertebede konuşmaları vardır. Mesela bir veli kul ilim ve irfanda yüksek mertebelere çıkıp insanlara hakkı anlatmakla vazifeli kılındığında, Allah’ın onunla konuşması “bulunduğu çevrenin rabbi” ünvanıyladır. Bakın, yine “âlemlerin rabbi” ünvanıyla konuşmuyor. “O çevrenin rabbi” ünvanıyla konuşuyor ve oradaki insanlara faydalı olabilmesi için kendisine ilim ve hikmet ilham ediliyor.

Allah’ın insanlarla konuşması -kemal mertebede- peygamberlerde tezahür eder. Bu tezahür de yine farklı derecelerde olur. Rivayetlerde yüz yirmi dört bin peygamberin gönderildiği beyan ediliyor. Bunların bir kısmı küçük bir kavmin irşadıyla vazifelidir ve Allah’ın onlarla vahiy yoluyla konuşması “o kavmin rabbi” olması unvanıyladır. Kitap sahibi peygamberlerde bu konuşma çok daha ileri derecede tahakkuk eder ama yine de zamanla ve o kavimle sınırlıdır.

Bu noktada en geniş daire ahir zaman peygamberliği dairesidir ve zaman olarak da kıyamete kadar devam edecek bir tebliğ ve irşad söz konusudur. Bu en geniş dairenin irşadıyla bütün enbiyanın sultanı olan Peygamberimiz (a.s.m.) görevlendirilmiş ve kendisine en büyük ve en son kitap olan Kur’an’la hitap edilmiştir.

Demek, Kur’an ile konuşması “âlemlerin rabbi olması” unvanıyladır. İşte bu cihetten Kur’an’ın, bütün kelimat-ı İlahiye içinde bir cihet-i ulviyeti ve bütün kelâmlar üstünde bir cihet-i tefevvuku vardır.

Metne devam edelim:

İkinci Temsil: Bir adam, elinde bir âyineyi güneşe karşı tutar. O âyine miktarınca bir ışık ve yedi rengi câmi bir ziya alır; o nisbetle güneşle münasebettar olur, sohbet eder. Ve o ışıklı âyineyi, karanlıklı hanesine veya dam altındaki bağına tevcih etse güneşin kıymeti nisbetinde değil, belki o âyinenin kabiliyeti miktarınca istifade edebilir.

Diğeri ise hanesinden veya bağının damından geniş pencereler açar. Gökteki güneşe karşı yollar yapar. Hakiki güneşin daimî ziyasıyla sohbet eder, konuşur ve lisan-ı hâl ile böyle minnettarane bir sohbet eder. Der: “Ey yeryüzünü ışığıyla yaldızlayan ve bütün çiçeklerin yüzünü güldüren dünya güzeli ve gök nazdarı olan nazenin güneş! Onlar gibi benim haneciğimi ve bahçeciğimi ısındırdın, ışıklandırdın.” Hâlbuki âyine sahibi böyle diyemez. O kayıt altındaki güneşin aksi ise âsârı mahduttur. O kayda göredir. (12. Söz)

(Tevcih: Döndürme / Âsâr: Eserler / Mahdut: Sınırlı)

Meseleyi biraz açalım:

Mesela her tarafı ışık alan ama içeriden bakıldığında güneşin görülemediği büyük bir bina düşünelim… Bu binada yaşayan kişiler güneşin ışığından ve ısısından istifade etmektedirler. Bu kişilerden güneşi görmek isteyenler sadece ışığını, ısısını ve yedi rengini görebilmektedir.

Faraza güneşin ısısı kudreti olsa, ışığı ilmi olsa, yedi rengi de görmesi, işitmesi ve konuşması gibi sıfatları olsa, güneş bu sıfatları ile bu binada olan herkesi görür, işitir, konuşur, tanır ve hakeza…

Bu noktadan bakıldığında, güneş ısıttığı ve ışıklandırdığı her şeyin ve her kişinin yanında olup onlarla sohbet edebilir. Her bir kişinin de güneşin kendisine bakan miktarı kadar bir sohbeti ve alakadarlığı olur.

İşte bu cihetten, güneş her şeye yakındır ancak her şey güneşin zatından çok uzaktır. Eğer birisi güneşin zatına yaklaşmak, güneşi bizzat görmek ve onunla sohbet etmek isterse, ilk önce bu binayı terk etmeli ve o bölgenin en yüksek dağına çıkmalıdır. Ancak bunu yaptığında güneşi bizzat görüp onunla sohbet edebilir.

İşte bu kişilerden birisi binadan çıkar ve yüksek bir dağa tırmanır. Dağa tırmandığında güneşin sadece kendi binasını ısıtıp aydınlatmadığını, dünyanın her tarafına nüfuz ettiğini hatta gezegenleri ve Ay’ı da idare ettiğini bütün açıklığıyla görür. İşte o zaman şöyle diyebilir:

— Ey yeryüzünü ışığıyla yaldızlayan ve zeminin yüzünü ve bütün çiçeklerin yüzlerini güldüren dünya güzeli, gök nazdarı olan nazenin güneş! Onlar gibi benim haneciğimi, bahçeciğimi ısıttın ve ışıklandırdın; bütün dünyayı ışıklandırdığın ve yeryüzünü ısıttığın gibi…

Evet, böyle diyebilir. Hâlbuki binanın içinde iken, güneşi sadece kendisini ve binasını ışıklandıran bir lamba olarak tanıyordu.

Bu misal gibi, her bir insanın kalp aynasında kelam-i İlahî tecelli eder ve herkes kalp telefonuyla Allah ile konuşabilir. Peygamberimiz (a.s.m.) ise nübüvvet dağına çıkmış ve bütün nev-i beşer namına özel bir kelam-ı İlahîye muhatap olmuştur. Elbette bu kelamın diğer kelamlara üstünlüğü hadsizdir ve nihayetsizdir.

Yazar: Sinan Yılmaz