6. “Orada asırlar boyu kalırlar.” ayetinin tahlili

Bu dersimizde, cehennemin ebedî olmadığını söyleyenlerin şu sözlerine cevap vereceğiz:

Onlar diyor ki:

— Nebe suresinde şöyle buyrulmuş:  لاَبِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا  “Onlar cehennemde asırlar boyu kalırlar. (Nebe 23) Ayette geçen “asırlar boyu” ifadesi sonlu bir zamandır. Ne kadar uzun da olsa asırlar bir gün biter. Bu da ispat der ki cehennemin bir sonu vardır.

İşte onlar böyle diyor. “Cehennemde asırlar boyu kalırlar.” ifadesi kâfirlerin cehennemden çıkacağına delilmiş.

Şimdi bu ayetin doğru manasını verelim ve onların bu şüphelerini izale edelim:

Bu ayet-i kerime üç farklı şekilde tefsir edilmiştir. Birinci izah aynı zamanda İmam Zeccac’ın da tercihidir. Bu izahın özü şudur:

Ahirette birçok azap çeşidi vardır. Mezkûr ayetin devamında bu azap çeşitlerinden biri bildirilir ve bu azabın asırlar boyu süreceği beyan edilir. Bu azap bitince başka bir azaba geçilir.

Bu durumda, “Orada asırlar boyu kalırlar.” ayeti devamıyla birliktedir ve mana şu şekildedir:

  لاَبِثِينَ فِيهَا أَحْقَابًا لاَ يَذُوقُونَ فِيهَا بَرْدًا وَلاَ شَرَابًا إِلاَّ حَمِيمًا وَغَسَّاقًا 

“Onlar orada asırlar boyu kalırlar. O asırlarda orada bir serinlik tatmazlar. Kaynar su ve irinden başka bir içecek de tatmazlar.” (Nebe 23-25)

İşte kaynar suyun ve irinin içileceği bu azap asırlar boyu devam eder. Sonra bu azap biter ve başka bir azap başlar. Bu şekilde azap sonsuza kadar devam eder.

Demek, “Orada asırlar boyu kalırlar.” ifadesi genel bir ifade değil, kaynar suyun ve irinin içileceği zaman dilimine ait bir ifadedir. Kaynar suyun ve irinin içileceği asırlar bittiğinde azapları bitmiyor, başka bir azaba geçiliyor ve azap sonsuza kadar böyle devam ediyor.

Ayetin ikinci izahı da şu şekildedir:

“Onlar orada asırlar boyu kalırlar.” ayetindeki “onlar” zamiriyle kimin kastedildiği bir önceki ayette şöyle beyan ediliyor:

 لِلطَّاغِينَ مَآبًا  Cehennem azgınlar için varılacak yerdir. (Nebe 22)

Bu ayetteki “azgınlar” ifadesiyle kâfirler değil, günahkâr Müslümanlar kastedilmiş olabilir. Günahkâr Müslümanlar bir müddet cehennemde yandıktan sonra cehennemden çıkacaktır.

İşte ayetin devamı olan, “Onlar orada asırlar boyu kalırlar.” ifadesi Müslümanların günahkârları hakkında olup, onların bir müddet sonra cehennemden çıkacağını haber vermektedir. Bu ihtimale göre, ayetin kâfirlerle bir alakası yoktur.

Ayetin üçüncü izahı da şudur:

“Onlar orada asırlar boyu kalırlar.” ayeti kâfirler hakkında olup manası şu şekildedir:

Ayette “asır” değil “asırlar” geçmektedir. Asrın sonu vardır ama asırların sonu yoktur. Bir asır biter başka bir asır başlar; o biter sonraki başlar ve bu sonsuza kadar bu şekilde devam eder. Dolayısıyla “asırlar” ifadesiyle “ebediyet” kastedilmiştir.

“Onlar orada asırlar boyu kalırlar.” ayetini üç farklı şekilde tefsir ettik:

1. Ayet kaynar suyun ve irinin içileceği zaman dilimini ifade edebilir.

2. Günahkâr Müslümanlar hakkında olabilir.

3. Bir asrın bitip diğerinin başlamasıyla azabın ebedî olarak devam edeceği manasında olabilir.

Bu makamda şöyle sorulsa:

— Niçin ayet-i kerimeyi böyle anlamak zorundayız? Ben ayet-i kerimeyi, kâfirlerin asırlar sonra cehennemden çıkacağı şeklinde anlamak istiyorum. Buna ne mâni var?

Buna mâni Kur’an’ın diğer ayetleridir. İki ayeti kerimede şöyle buyrulmuş:

وَمَا هُمْ بِخَارِجِينَ مِنَ النَّارِ  “Onlar ateşten asla çıkıcı değildirler.” (Bakara 167, Maide 37)

Cehennem azabının anlatıldığı beş ayette  عَذَابٌ مُقِيمٌ  ifadesi kullanılmış.  مُقِيمٌ  kelimesi “sürekli, devamlı, bitmeyen, baki” manasındadır. Demek kâfirler için sürekli olan, devamlı olan, bitmeyen, baki bir azap vardır.

Üç ayette kâfirler hakkında,  خَالِدِينَ فِيهَا أَبَدًا  “Onlar cehennemde ebedidirler.” denilmiş ve onların cehennemden çıkmayacakları  أَبَدًا  lafzıyla tekit edilmiş.

Yine beş ayette,  لاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ  “Onlardan azap hafifletilmez. ” buyrulmuş.

Daha bunlar gibi başka ayetler de var. Bu ayetlerde, kâfirlerin cehennemde ebedî kalacağı bildirilmiş.

— Eğer “Onlar orada asırlar boyu kalırlar.” ayetini, kâfirlerin cehennemden çıkacağı şeklinde anlarsak bu ayetleri nasıl izah edeceğiz?

Hâlbuki tefsirini yaptığımız ayeti, zikrettiğimiz üç vecihten biriyle izah etmek mümkündür. Bu mümkünü bırakıp, diğer bütün ayetlere gözü kapatıp, ayete dilediğiniz manayı veremezsiniz. Eğer bunu yaparsanız Kur’an’da ihtilaf olmuş olur. Hâlbuki Allahu Teâlâ’nın beyanıyla, Kur’an’da ihtilaf yoktur. Yani hiçbir ayet diğer bir ayetin manasını karşı gelmez. Hepsinin bir yolla izahı vardır.

Son olarak, meseleyi bir usul kaidesiyle izah edelim:

Lafzın hükme delaleti “mantuk” ve “mefhum” olmak üzere iki çeşittir.

Mantuk: Ayetin, kelimeleriyle ifade ettiği açık manadır.

Mefhum: Lafzın söylenildiği alanın dışında kalan fakat yine lafızdan anlaşılan manadır.

Daha kısa bir ifadeyle: Mantuk “açık mana”, mefhum ise “dolaylı mana”dır.

Kâfirler hakkındaki “Onlar ateşten çıkıcı değildirler.” , “Onlar orada ebedîdirler.” gibi ayetlerin mantuğu -yani lafzın açık manası- kâfirlerin cehennemde ebedî kalacağıdır.

“Onlar orada asırlar boyu kalırlar.” ifadesinden kâfirlerin cehennemden çıkacağını anlamak ise mefhumdur. Zira ayette kâfirlerin çıkacağından değil, asırlar boyu kalacağından haber verilmektedir. Asırlar boyu kalmaktan, “bir gün çıkacaklar” ifadesini anlamak mefhumîdir.

Kaide şudur ki: Mantuk ile mefhum karşı karşıya gelirse mantuk tercih edilir. Çünkü mantukta açık ve doğrudan bir mana vardır. Mefhumda ise dolaylı bir mana vardır. Açık mana dolaylı manaya tercih edilir. Bu da bizi kâfirlerin cehennemde ebedî kalacağı neticesine götürür.

Yazar: Sinan Yılmaz